Badania Uniwersytetu Gdańskiego i Uniwersytetu Arktycznego w Tromsø.

Jak kultura wpływa na postrzeganie ról płciowych?

Czy męskość może być zagrożona? Jak społeczne oczekiwania wpływają na to, jak mężczyźni definiują swoją tożsamość w różnych kulturach? Badacze z Uniwersytetu Gdańskiego oraz Uniwersytetu Arktycznego w Tromsø przeprowadzili badania porównawcze w Polsce i Norwegii, by sprawdzić, jak kształtują się przekonania dotyczące ról płciowych. Wyniki ujawniły istotne różnice między tymi krajami, szczególnie w postrzeganiu męskości i reakcji na jej potencjalne zagrożenie.

Badania nad równością płci w Polsce i Norwegii

Projekt badawczy skupił się na „Systemach przekonań dotyczących płci przez pryzmat kultury – różnice w przekonaniach o 'Niepewnej męskości’ (’Precarious Manhood’) oraz reakcjach na zagrożenie męskości w Polsce i Norwegii.” Badania przeprowadzono na przestrzeni dwóch lat wśród studentów wydziałów psychologicznych Uniwersytetu Gdańskiego i Uniwersytetu Arktycznego w Tromsø.Koordynatorkami projektu były prof. dr hab. Natasza Kosakowska-Berezecka (Polska) oraz prof. Sarah E. Martiny (Norwgia) . Wyniki badań pokazują, że mimo postępów w równości płci, wciąż utrzymują się silne przekonania dotyczące ról społecznych mężczyzn i kobiet. Chociaż rola kobiet w społeczeństwie uległa dużym zmianom, a coraz więcej z nich podejmuje zawody tradycyjnie przypisywane mężczyznom, to mężczyźni nadal rzadziej angażują się w stereotypowo kobiece zajęcia i profesje.

Metodologia badań

Badaczki zaznaczają również, że w ramach poszczególnych kultur ludzie rozwijają wspólny system przekonań o płci. Taki system przekonań to nic innego jak „zbiór wierzeń i opinii na temat mężczyzn i kobiet oraz rzekomych cech męskości i kobiecości” – wyjaśniają. Systemy te określają, jakie cechy powinny posiadać kobiety i mężczyźni, jakie role są dla nich odpowiednie oraz jak postrzegane są osoby, które łamią tradycyjne role płciowe (np. kobiety robiące karierę). Dodatkowo zaznaczają, że „przypisywanie konkretnych cech na podstawie płci to stereotypy płciowe”. Badania pokazują, że te stereotypy i role mogą się zmieniać w czasie i różnić w zależności od kultury.

Badanie 1: Stereotypy płciowe i postrzeganie męskości

Pierwsze badanie miało na celu sprawdzenie, w jakim stopniu młodzi Polacy i Norwegowie akceptują tradycyjne stereotypy płciowe oraz jak definiują męskość. W badaniu uczestniczyły 473 osoby (Polska: 257, Norwegia: 216), a do końcowej analizy uwzględniono 458 respondentów.

Przebieg badania:

• Uczestnicy wypełniali kwestionariusze, w których oceniali zestaw cech przypisywanych kobietom i mężczyznom.
• Podział cech wyglądał następująco:
  – Cechy stereotypowo męskie (np. „decyzyjny, pewny siebie, przywódczy”),
  – Cechy stereotypowo kobiece (np. „współczujący, wrażliwy, ciepły”).

Wyniki:

• Polscy uczestnicy częściej utożsamiali męskość z niezależnością, siłą i dominacją, rzadziej przypisując jej cechy wspólnotowe, takie jak empatia czy troska.
• Norwegowie wykazywali bardziej zrównoważone podejście do ról płciowych, przypisując mężczyznom zarówno cechy agentne, jak i wspólnotowe. (Więcej o tych cechach pisaliśmy w artykule: https://pcpi.no/wprowadzenie-do-naukowego-spojrzenia-na-problem-rownosc-plci/.)
• W Polsce częściej akceptowano seksizm wobec kobiet, zarówno w formie protekcjonalnej (życzliwy paternalizm), jak i wrogiej.
• Polacy, zarówno kobiety, jak i mężczyźni, częściej niż Norwegowie zgadzali się z przekonaniem, że męskość jest „krucha” i łatwo ją utracić, jeśli nie spełnia określonych norm społecznych.

Podsumowanie:
Wyniki pierwszego badania potwierdziły przewidywania płynące z teorii ról społecznych. W Polsce, gdzie poziom równości płci jest niższy niż w Norwegii, utrzymują się silniejsze przekonania dotyczące tradycyjnych ról płciowych. Polscy mężczyźni byli postrzegani jako bardziej samodzielni (tzw. agentowi) i mniej skłonni do okazywania empatii czy współpracy (wspólnotowość) niż mężczyźni w Norwegii.

Wyniki te sugerują, że polscy mężczyźni mogą odczuwać silniejszą presję spełniania tradycyjnych norm męskości i być bardziej wrażliwi na sytuacje, które mogą podważać ich status. Z kolei Norwegowie wykazują większą elastyczność w definiowaniu ról płciowych i rzadziej postrzegają męskość jako „kruchą” lub zagrożoną.

Choć badanie dostarczyło istotnych danych, nie wszystkie wyniki były w pełni spójne, co wskazuje na potrzebę dalszych analiz. Wnioski z tej części badania posłużyły jako punkt wyjścia do kolejnego eksperymentu, który miał na celu zbadanie reakcji mężczyzn na sytuacje podważające ich męskość.

Badanie 2: Jak mężczyźni reagują na podważenie ich męskości?

Celem drugiego badania było sprawdzenie, jak polscy i norwescy mężczyźni reagują na sytuacje, które mogą podważać ich poczucie męskości. W eksperymencie uczestnicy wypełniali test wiedzy o płci, po czym losowo przydzielano im jedną z dwóch informacji zwrotnych:

• Grupa eksperymentalna: informowano uczestników, że ich wynik testu wykazuje cechy stereotypowo kobiece, co miało wywołać poczucie zagrożenia męskości.
• Grupa kontrolna: uczestnicy otrzymywali neutralną informację zwrotną, bez odniesienia do ich płciowej tożsamości.

Próba badawcza:

• W badaniu wzięło udział 594 uczestników z Polski i Norwegii (zarówno mężczyźni, jak i kobiety).
• Aby zapewnić rzetelność wyników, wykluczono osoby, które nie poświęciły odpowiedniej ilości czasu na test lub udzielały skrajnych odpowiedzi.

Mierzone zmienne:

• Publiczny dyskomfort – czyli uczucie wstydu lub niepokoju związanego z możliwością ujawnienia wyniku testu innym osobom.
• Emocje pozytywne i negatywne – określano, jak uczestnicy czuli się po otrzymaniu informacji zwrotnej (czy doświadczali frustracji, złości, niepewności czy może akceptacji i spokoju).

Wyniki:

• Polscy mężczyźni wykazywali wyraźnie silniejszą reakcję emocjonalną na informację o „kobiecości” ich wiedzy – częściej odczuwali niepokój, frustrację i wstyd.
• Norwescy mężczyźni byli znacznie mniej podatni na tego typu stres, co sugeruje większą akceptację dla elastyczniejszych ról płciowych w społeczeństwie.
• W Polsce częściej pojawiała się wroga reakcja na feminizm, który postrzegano jako potencjalne zagrożenie dla tradycyjnej męskości.

Wnioski i różnice kulturowe

Różnice kulturowe w postrzeganiu ról płciowych
Badanie wykazało istotne różnice między Polską a Norwegią w zakresie ról płciowych i ich społecznej akceptacji. W Polsce normy tradycyjnej męskości są bardziej restrykcyjne i podlegają silniejszej kontroli społecznej. Mężczyźni częściej czują się zobowiązani do spełniania tradycyjnych ról, co może powodować wyższy poziom stresu i wrogość wobec zmian społecznych. Z kolei w Norwegii większa akceptacja dla elastycznych ról płciowych sprzyja mniejszej presji społecznej i bardziej otwartemu podejściu do redefinicji męskości.

Wpływ na politykę równościową i edukację
Wyniki badania wskazują na konieczność dalszych działań edukacyjnych oraz polityk wspierających równouprawnienie. W Polsce ważne jest rozwijanie programów promujących większą świadomość społeczną na temat szkodliwości stereotypów płciowych oraz ich wpływu na jednostki. W Norwegii, mimo wyższej pozycji w rankingach równości, również istnieje potrzeba kontynuowania działań na rzecz pełnej integracji równości płci w różnych sferach życia.

Rekomendacje

• Edukacja społeczna: Konieczne jest prowadzenie kampanii informacyjnych i programów edukacyjnych, które promują elastyczność ról płciowych i przeciwdziałają szkodliwym stereotypom.
• Wsparcie psychologiczne: Programy wspierające zdrowie psychiczne mężczyzn mogą pomóc w zmniejszeniu presji związanej z koniecznością spełniania określonych norm płciowych.
• Zmiany w polityce zatrudnienia: Wprowadzenie bardziej elastycznych modeli pracy i promowanie równości szans na rynku pracy może przyczynić się do zmniejszenia luki płciowej i ograniczenia nierówności.

Podsumowanie

Badania przeprowadzone w Polsce i Norwegii pokazują, że kultura i normy społeczne mają ogromny wpływ na sposób, w jaki jednostki postrzegają swoją płeć i role społeczne. Wyniki sugerują, że w Polsce nadal utrzymują się silne oczekiwania wobec tradycyjnej męskości, co może prowadzić do większego stresu i trudności w adaptacji do zmian społecznych. W Norwegii bardziej egalitarne podejście sprzyja większej elastyczności w definiowaniu ról płciowych. Wyniki te stanowią ważny wkład w dalszą dyskusję na temat wpływu kultury na postrzeganie płci i konieczności dalszych działań na rzecz równości.

Artykuł powstał w ramach projektu „Likestilling begynner hjemme”, który jest realizowany dzięki dofinansowaniu Bufdir (Barne-, ungdoms- og familiedirektoratet).