Logistyka i dystrybucja szczepień przeciw COVID-19 jest przedsięwzięciem na wielką skalę, taki zakres działań nie był do tej pory podejmowany nie tylko w naszym kraju, lecz także na świecie. W podstawowy zakres tego przedsięwzię- cia wchodzą m.in. takie działania, jak:

1. Zapewnienie łatwego dostępu do szczepionek,
2. Wprowadzenie szczepionek o różnych właściwościach,
3. Wskazanie grup i osób najbardziej narażonych lub po- datnych na zakażenie,
4. Zdefiniowanie i zrealizowanie potrzeb w zakresie prze- chowywania i transportu, w szczególności pod względem zimnego łańcucha, transportu chłodniczego i możliwości przechowywania.
   W ciągu ostatnich lat mieliśmy na świecie do czynienia z kilkoma epidemiami. Doświadczenia związane z ich zwal- czaniem mogą przydać się także obecnie, w obliczu pan- demii spowodowanej wirusem SARS-CoV-2. W Stanach Zjednoczonych przeanalizowano wnioski z poprzednich masowych szczepień w USA i na całym świecie, w tym z kampanii szczepień przeciw grypie H1N1 w 2009 r. oraz ze szczepień w latach 2013–2016 podczas wybuchu epidemii wirusa Ebola w Afryce Zachodniej. Określono także etyczne zasady i strategie ustalania priorytetów w zakresie alokacji zasobów. Kilka z tych zasad i strategii zostało niedawno opracowanych w celu dystrybucji rzadkich leków szpital- nych na COVID-19.
   Na podstawie kilku kluczowych wniosków dotyczących dystrybucji, logistyki i komunikacji wyciągniętych z po- przednich kampanii masowych szczepień, wskazano m.in. na konieczność opracowania skutecznych systemów śle- dzenia dystrybucji; zapewnienie terminowej i odpowiedniej dystrybucji dostaw pomocniczych; ryzyko „niespełnionych i zawyżonych obietnic” w planowaniu i działaniach komu- nikacyjnych; zapewnienie aktualnych informacji na temat produkcji szczepionek, ich zapasów i prognoz dzięki silniej- szej i bardziej formalnej współpracy między podmiotami centralnymi a producentami szczepionek; zaplanowanie szeregu scenariuszy podawania szczepionek; rozważenie wykorzystywania infrastruktury programu szczepień dla dzieci jako podstawy programów dystrybucji szczepień interwencyjnych dla dorosłych; wdrażanie ograniczonych

dostaw szczepionek w sprawiedliwy i przejrzysty sposób, stosując wcześniej ustalone, oparte na dowodach kryteria ustalania priorytetów przydziału; korzystanie ze spójnej, pełnej szacunku i dokładnej komunikacji, aby zdobyć, za- bezpieczyć i utrzymać zaufanie. (2)
Wiele krajów przygotowuje się na te wyzwania i traktuje je bardzo poważnie. Komisja Europejska (KE) 15 października 2020 r. przedstawiła Komunikat Komisji do Parlamentu Eu- ropejskiego i Rady w sprawie gotowości w obszarze strategii szczepień i wprowadzania szczepionek przeciw COVID-19. W treści komunikatu zamieszczono zalecenia dla państw członkowskich, które powinny przystąpić do opracowania wspólnego programu szczepień z myślą o dystrybucji szcze- pionek. Państwa członkowskie powinny zapewnić m.in.:
• zdolność służb odpowiedzialnych za szczepienia w zakre- sie dostarczenia szczepionki przeciw COVID-19, z uwzględ- nieniem zabezpieczenia wykwalifikowanego personelu oraz sprzętu medycznego i ochronnego;
• łatwy i niedrogi dostęp do szczepionek dla grup docelowych;
• dystrybucję szczepionek, mając na uwadze różne potrze- by w zakresie przechowywania i transportu, w szczególno- ści łańcuch chłodniczy, transport produktów w niskiej tem- peraturze i zdolność magazynowania;
• jasne informacje na temat korzyści, zagrożeń i znaczenia szczepionki przeciw COVID-19, tak aby zbudować zaufanie społeczne. (3)
19 stycznia 2021 r. ukazał się kolejny Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady Europejskiej I Rady pod tytułem „Wspólny front do walki z COVID-19”. Określa on m.in. najnowsze zasady działania Unii Europejskiej (UE) w celu przyspieszenia szczepień i dostaw szczepionek. KE zabezpieczyła 2,3 mld dawek szczepionek oraz wskazała kluczowe kierunki swojej aktywności:
• Państwa członkowskie powinny ustalić cele, aby do mar- ca 2021 r. zaszczepić co najmniej 80% pracowników opieki zdrowotnej i opieki społecznej oraz osób powyżej 80. roku życia, a do lata co najmniej 70% całkowitej dorosłej popu- lacji.
• Komisja, państwa członkowskie i Europejska Agencja Le- ków (European Medicines Agency, EMA) będą współpracować z producentami szczepionek, aby zmaksymalizować zdolności produkcyjne szczepionki.
• Na podstawie danych przekazywanych przez państwa członkowskie, Europejskie Centrum ds. Zapobiegania i Kontroli Chorób (European Centre for Disease Prevention and Control, ECDC) będzie dwa razy w tygodniu publikować aktualne informacje dotyczące dostarczonych i podanych dawek szczepionki.
• Komisja będzie współpracować z producentami szczepio- nek, aby publikować i uaktualniać harmonogramy dostaw.
• Do końca stycznia 2021 r. należy zharmonizować świadec- twa szczepienia, aby umożliwić szybkie wykorzystywanie świadectw z poszczególnych państw członkowskich w sys- temach ochrony zdrowia w całej UE i poza nią.

Komisja ma przeprowadzić wielkoskalowe badania, obej- mujące całą populację UE, dotyczące bezpieczeństwa i sku- teczności szczepionki przeciw COVID-19.
• ECDC ma opracować zestaw porad w zakresie warunków logistycznych szczepionek do użytku państw członkow- skich. (4)
8 grudnia 2020 r. ukazał się Narodowy Program Szczepień przygotowany przez Ministerstwo Zdrowia. Polska zdecy- dowała się na przystąpienie do pięciu umów dotyczących zakupu szczepionek: AstraZeneca (16 mln dawek), Janssen Pharmaceutica NV / Johnson&Johnson (16,98 mln), CureVac (5,72 mln), Moderna (6,69 mln), Pfizer/BioNTech (16,74 mln) – w sumie 62,13 mln dawek. 29 grudnia 2020 r. oraz 6 stycznia 2021 r. zawarto dodatkowe umowy z firmami Pfi- zer/BioNTech na dostarczenie szczepionek w II i III kwartale tego roku. Polska od tego producenta otrzyma razem 42,9 mln dawek szczepionki.
Zawarte obecnie umowy zapewnią polskim pacjentom łącznie 88,22 mln szczepionek (5). Za poprawność i efek- tywność dystrybucji odpowiada Agencja Rezerw Mate- riałowych, która koordynuje cały proces. Zabezpieczone zostały zdolności magazynowe umożliwiające przechowy- wanie dostaw szczepionek w warunkach zimnego łańcucha (2–8°C), jak i ultraniskich temperatur (-75°C). Wybrano cen- tra logistyczne, które stanowią zaplecze magazynowe i dys- trybucyjne. Transport odbywa się przy użyciu specjalistycz- nej floty pojazdów z instalacją chłodniczą lub w specjalnych urządzeniach transportowych utrzymujących wymaganą niską temperaturę. Cały proces opiera się na dobrze funk- cjonujących sieciach dystrybucji dwóch hurtowni farmaceu- tycznych.
Rozsiane po całym kraju punkty szczepień składają zamó- wienia w dedykowanym systemie informatycznym umożli- wiającym monitoring zamówień i stanu realizacji dostaw. Zapewnione zostało wymagane przez producentów szcze- pionek wyposażenie dodatkowe w postaci strzykawek, igieł, rękawiczek, masek chirurgicznych, wacików oraz wy- magany roztwór soli fizjologicznej. Ich dystrybucja jest sko- relowana z dostawami szczepionek.
Transze szczepionek od poszczególnych producentów zo- staną podzielone w taki sposób, aby zapewnić podanie obu wymaganych dawek szczepionki z tej samej dostawy. Dzię- ki temu ponowne szczepienie pacjenta po upływie 3 lub 4 tygodni, zgodnie z wytycznymi producentów, będzie prze- biegać płynnie i bez zakłóceń. (7)
W Polsce postawiono głównie na istniejącą już sieć punk- tów szczepień funkcjonujących przede wszystkim w ra- mach podstawowej opieki zdrowotnej (POZ). Tu zatrudnio- ny jest personel medyczny z wieloletnim doświadczeniem w zakresie szczepień, w szczególności dzieci, zgodnie z obowiązującym kalendarzem szczepień oraz spełniają- cy wszelkie wymogi prawne w zakresie kompetencji i wa- runków koniecznych dla funkcjonowania takich placówek. Uzupełnieniem dla POZ są stacjonarne punkty szczepień w ramach ambulatoryjnej opieki specjalistycznej i inne placówki medyczne. Dodatkowo powstaną mobilne ze- społy szczepiące, które będą wykonywały szczepienia w miejscu zamieszkania lub przebywania pacjenta oraz centra szczepienne w szpitalach rezerwowych.
Procedura szczepień jest przeprowadzona dwutorowo: indywidualnie i grupowo. W punktach szczepień wykony- wane są procedury indywidualne, natomiast grupowe po- myślane są m.in. dla pracowników ochrony zdrowia, służb mundurowych, pensjonariuszy Domów Pomocy Społecz- nej, Zakładów Opiekuńczo-Leczniczych, Zakładów Pielę- gnacyjno-Opiekuńczych. W zależności od możliwości logi- stycznych i wskazań producenta, szczepienia grupowe są wykonane w szpitalach podzielonych na: szpitale węzło- we szczepiące personel podmiotów leczniczych i aptek, szpitale pediatryczne i onkologiczne szczepiące wyłącznie swój personel i Zakłady Opiekuńczo-Lecznicze szczepiące podopiecznych i własny personel.
Akcja szczepień, ze względu na swoją skalę, procedu- rę wytwarzania i dystrybucji szczepionek przebiega w 5 etapach. Kolejność grup priorytetowych, które zostaną zaszczepione w poszczególnych etapach, ustalono na podstawie 4 kryteriów: ryzyko narażenia na zakażenie, ryzyko poważnego zachorowania i zgonu, warunki spo- łeczno-ekonomiczne oraz łatwość transmisji.